Politika, 19. 5.2018, Savo Štrbac: Bili su samo deca

Логор Јастребаррско за српску децу, картони преминулих Фото: Архива

U trećoj dekadi aprila i prvoj polovini maja naš region, i ove kao i predhodnih godina,  obeležavaju (i potresaju) komemoracije žrtvama Drugog svetskog rata, među kojima su najintrigantnije dve pod pokroviteljstvom Hrvatskog sabora: žrtvama ustaškog terora Koncentracionog logora Jasenovac i ubijenim ustašama u Blajburgu. Unazad nekoliko nedelja o ovim komemoracijama izgovoreno je i napisano  mnogo riječi i izneseno mnogo stavova, često dijametralno suprostavljenih.

Baveći se popisom srpskih žrtava iz ratova devedesetih, naučio sam da se razmeri neke ratne tragedije procenjuju po broju stradalih civila, s posebnim naglaskom na žene i decu. Pošto pomenuti događaji u javnosti nisu dovoljno, kako mi se čini, osvetljeni upravo sa ovog diskursa, iznosim proverene i nesporne podatake koji određuju karakter i razmere pomenutih događaja.

Uoči ovogodišnje blajburške komemoracije, na HRT-u sam pratio emisiju „Otvoreno“, u kojoj su učestvovali gosti različitih pogleda na pomenute događje, među njima i istoričar Ivo Goldštajn, hrvatski Jevrejin, koji se dugo i seriozno bavi žrtvama iz vremena endehazije. On tvrdi da u blajburškoj tragediji nije ubijeno nijedno dete, a spomenuo je tek jednu ubijenu ženu i to suprugu nekog ustaškog funkcionera. A bilo je, kaže, među zarobljenim ustašama i domobranima mnogo i žena i dece. Niko od prisutnih mu nije protvrečio.

A u jasenovačkoj tragediji, prema „poimeničnom popisu žrtava KCL Jasenovac“, istaknutom u muzejskoj postavci hrvatskog Memorijalnog muzeja Spomen područja Jasenovac (mart 2013), među 83.145 žrtava, nalazi se 23.474 žene i 20.101 dete. Dakle, od ukupno popisanih, skoro četvrtina je  dece i više od četvrtine žena, odnosno više od polovine žena i dece.  Ovih dana sam čuo na RTS, u emisiji posvećenoj pomenutim komemoracijama, da je Muzej žrtava u Beogradu do sada popisao preko 90.000 jasenovačkih žrtava, pa je za pretpostaviti i da se broj žena i dece povećao.

Ovih dana je u Domu vojske u Beogradu otvorena dokumentarna izložba „Dijanina deca“, posvećena velikoj akciji spasavanja dece iz ustaškog logora Jasenovac koju je predvodila Dijana Budisavljević. Ono što me je posebno impresioniralo jeste spisak umorene dece i neprestano čitanje njihovih imena. (Načas sam pomislio da se nalazim u nekom muzeju holokausta, kakvih je mnogo širom sveta.). Na tom spisku  su  ispisana imena 19.432 deteta. To je popisnik iz knjige „Bili su samo deca“, autora  Dragoja Lukića, koju mi je prije 18 godine poklonio sam  autor i koja zauzima počasno mesto u „Veritasovoj“ biblioteci.

U Lukićevom popisniku navedena su imena i prezimena umorene dece, imena njihovih roditelja, godine i mesto rođenja, nacionalna pripadnost, godine smrti i mesta stradanja.

Prema Lukićevoj preciznoj statistici, među umorenim mališanima „koje su ustaše ubile i na druge načine umorile u jasenovačkom sistemu logora“ bilo je 10.268 dečaka, 9.128 devojčica i 36 neutvrđenog pola. Najmlađe žrtve  su bile u pelenama a najstarije su imale  14 godina.

Lukićev popisnik pokazuje da je među žrtvama najviše srpske dece – 11.888, zatim romske – 5.469, jevrejske – 1.911, hrvatske – 132 i muslimanske – 17, dok za 15 dečaka i devojčica nije utvrđena nacionalna pripadnost. Sa teritorije koju obuhvata današnja Hrvatska umoreno je 10.064 mališana (5.081 Srbin, 4.132 Roma, 712 Jevreja i 132 Hrvata), od kojih je 6.107 s područja Slavonije. Iz BiH (koja je bila u sastavu NDH) na jasenovačkim stratištima umoreno ih je 8.030 (6.551 Srbin, 411 Roma i 1.068 Jevreja), od kojih 6.130 iz Bosanske krajine. U Jasenovcu je stradalo 1.102 mališana iz Srema (794 Roma),  koji je bio u sastavu NDH, dok ih je 236 umoreno sa područja izvan NDH.

Prosječna starost mališana čiji su životi ugašeni u jasenovačkim logorima iznosila je sedam godina i 3 meseca. Najpogubnija je bila 1942. godina, kada ih je umoreno 15.567, od kojih je 5.427 bilo sa Kozare. U posljednjim danima jasenovačkog logora ugašeni su životi 331 mališana.

Popisivač malih jasenovačkih žrtava i sam je bio dete logoraš. Autor je preživeo tako što su ga 26. avgusta 1942, sa još oko 900 kozaračke dece, oslobodili partizani  iz ustaškog logora za decu u Jastrebarskom.

Iako su egzekucije zarobljenika  bez sudskih odluka protuzakonite, izneseni podaci govore da se Jasenovac i Blajburg ne mogu (i ne smeju) upoređivati.

Objavljeno 19. maja 1918. u štampanom izdanju.