e-Veritas, 31.10.2020, Saopštenje povodom godišnjice stradanja Srba iz istočne Bilogore, 1991. godine

Црква Успења Пресвете Богородице (1709) у Доњој Раштеници, под заштитом УНЕСКО, уништена у новембру 1991. године Фото: Јадовно 1941.

Dana 31. oktobra 1991. godine, napadom na TO Grubišno polje, započela je akcija hrvatske paravojske pod kodnim nazivom „Otkos-10“, koja je imala za cilj likvidirati ili protjerati Srbe sa područja istočne Bilogore, smještenog na sjeverozapadu Hrvatske u trouglu između Bjelovara, Daruvara i Virovitice.

Narod istočne Bilogore, ocjenivši da malobrojne srpske snage, njih oko 400, neće moći dugo izdržati pritisak preko šest puta brojnijih hrvatskih formacija ojačanih tenkovima i dalekometnom artiljerijom, a poučen istorijskim iskustvom iz Drugog svjetskog rata, kada su ih ustaše odvodili i ubijali u logorima Jadovno i Jasenovac, krenuo je u egzodus spašavajući gole živote.

Toga i narednog dana, kompletno stanovništvo iz 23 i jedan broj žitelja iz još 15 sela, napustilo je to područje i u izbjegličkoj koloni, u kojoj se našlo oko 4.000 ljudi i preko 600 različitih vozila, prešlo u Bosnu, u kojoj se još nije ratovalo. Među njima je bilo i oko 250 pripadnika drugih nacionalnosti, Hrvata, Čeha, Mađara i Roma, dio njih u mješovitim brakovima sa Srbima.

Poslije povlačenja Srba iz istočne Bilogore, uslijedila su ubistva preostalih stanovnika, pljačka, paljevine i miniranja kuća, uključujući i sela u kojima ranije nije ni bilo otpora. U najboljoj ustaškoj tradiciji iz 1941., nastavljeno je rušenje i devastacija pravoslavnih hramova tako da su do temelja izgorjele drvene crkve bilogorskog stila, jedinstveni spomenici kulture nulte kategorije pod zaštitom UNESCO-a: hram sv. Dimitrija u Rastovcu, sagrađen prije 1700-te godine i Uspenije Presvete Bogorodice u Donjoj Rašenici iz 1709. godine.

Na području istočne Bilogore, u ratu i poraću, od 1991. do 1997. godine, koliko je do sada utvrđeno, život je izgubilo 65 osoba, većinom srpske nacionalnosti i onih koji su bili u rodbinskim vezama sa srpskim porodicama. Od ukupnog broja stradalih 41 je civil, od kojih je 17 ubijeno prije akcije „Otkos-10“ tokom kampanje zastrašivanja i zlostavljanja, te 23 pripadnika TO, dok su dvojica Srba, koji su ostali u hrvatskoj vojsci i policiji, likvidirani od strane “saboraca”. Od ukupnog broja žrtava još se traga za posmrtnim ostacima 15 osoba.

Za navedene zločine nad Srbima počinjene u istočnoj Bilogori do sada je odgovarao samo Veljko Marić, pripadniku ZNG iz Grubišinog polja, kojeg je Veće za ratne zločine u Beogradu osudilo na kaznu zatvora od 12 godina zbog ratnog zločina protiv civila zato što je 31. oktobra 1991. godine u selu Rastovac, u opštini Grubišno Polje, hicima iz vatrenog oružja ubio Petra Slijepčevića (1926) u porodičnoj kući.

Dok je Marić u srpskim zatvorima izdržavao kaznu, protiv njega je srpsko pravosuđe otvorilo još jednu istragu zbog sumnje da je tokom septembra 1991. u Grubišnom Polju likvidirao Miću Vasiljevića i Vladimira Kučeru, te mučio Zvjezdana Mačka, svi Srbi. Iako istraga nije završena, Marić je u junu 2015. godine iz Srbije transferisan u Hrvatsku. Prilikom transfera hrvatska strana se obavezala da će nastaviti krivični postupak protiv Marića započet u Srbiji, ali do sada nema potvrde da preuzetu obavezu i ispunjava.

Do Drugog svjetskog rata na području istočne Bilogore živjelo je 18.000 žitelja srpske nacionalnosti, a poslije ustaških zločina u Drugom i onih počinjenih u posljednjem ratu, po podacima Mitropolije zagrebačko-ljubljanske, 2005.  preostalo ih je 1.170, uglavnom starijih osoba, dok ih je popis stanovnštva u aprilu 2011. dočekalo manje od 1.000.

U Beogradu i Banja Luci, 31.10.2020.

P R E D S J E D N I K
Savo Štrbac